Η ιστορία του αρχαίου ιερού της Αρτέμιδος, η σύνδεση με την Κριμαία, ο προορισμός και το αξιοθέατο που δεν έχουν αναγνωριστεί όσο θα έπρεπε.
Σήμερα θα ανοίξουμε ένα νέο κεφάλαιο προβολής σπουδαίων αρχαιολογικών χώρων που δεν περιλαμβάνονται στα «πρώτης γραμμής» τουριστικά αξιοθέατα της χώρας μας, χωρίς ωστόσο να είναι υποδεέστερης αξίας.
Θα κάνουμε την αρχή από το Μουσείο Βραυρώνας και θα καταδείξουμε την σχέση αυτού του αρχαιολογικού χώρου με τις ακτές της σημερινής Κριμαίας.
Στη σημερινή Κριμαία, βρίσκεται η χερσόνησος της αρχαίας ελληνικής Ταυρίδας – στην Μαύρη Θάλασσα/Εύξεινο Πόντο.
Η Κριμαία υπήρξε σταυροδρόμι πλήθους λαών, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας από την αρχαιότητα.
Οι αρχαίοι Έλληνες την είπαν Ταυρική χερσόνησο, γιατί, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, την όργωσε ο Ηρακλής με ένα γιγάντιο ταύρο. Εκεί, στα αρχαία βοσκοτόπια και στις παραθαλάσσιες πόλεις της Κριμαίας, στη χώρα των Ταύρων και των Σκύθων, έφτασε ο Ορέστης με τον σύντροφο του Πυλάδη, κυνηγημένος από τις Ερινύες μετά τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας και του εραστή της. Εκεί συνάντησε ως ιέρεια της θεάς Αρτέμιδος, την αδελφή του Ιφιγένεια, που η θεά είχε σώσει από τον βωμό της θυσίας στην Αυλίδα, βάζοντας στη θέση της ένα ελάφι.
Με μεγάλο κίνδυνο και κατατρεγμένος από τον μυθικό βασιλιά της Ταυρίδας Θόα, ο Ορέστης κατάφερε να πάρει την αδερφή του μαζί με το ξόανο της θεάς, να τους φέρει στην Αττική και να ιδρύσει στη Βραυρώνα ιδιαίτερη λατρεία για την Ταυροπόλο Αρτέμιδα.
Η περιοχή της Βραυρώνας κατοικήθηκε για πρώτη φορά γύρω στο 3500 π.Χ., δηλαδή στην Ύστερη Νεολιθική Εποχή, όπως προδίδουν τα κομμάτια από σπασμένα αγγεία (όστρακα), που βρέθηκαν στο μυχό του κόλπου.
Στην Εποχή του Χαλκού που ακολουθεί, χτίζεται στην κορυφή του λόφου Χαμολιά, μια σημαντική οχυρωμένη ακρόπολη, και στα τέλη της, γύρω στο 1200 π.Χ., χρονολογείται το μυκηναϊκό νεκροταφείο στους πρόποδες του ίδιου λόφου (ανατολικά του μουσείου).
Η ιστορία του ιερού αρχίζει γύρω στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. Τον 7ο και 6ο θα πρέπει να υπήρχε κάποιος περίβολος και ίσως μικρός ναός. Τη μεγαλύτερη ακτινοβολία του τη γνώρισε στα Κλασικά χρόνια, εποχή στην οποία ανήκουν και τα περισσότερα κτίρια. Την εποχή αυτή η Άρτεμις λατρεύτηκε με την επωνυμία «Κουροτρόφος», δηλαδή θεά προστάτιδα των νεογέννητων παιδιών. Οι γυναίκες της έταζαν το παιδί που θα γεννούσαν και της αφιέρωναν τα ενδύματά τους σε αναγνώριση της προστασίας της, όταν ο τοκετός ήταν καλός. Αντίθετα, όταν οι γυναίκες πέθαιναν στον τοκετό, τα ενδύματά τους γίνονταν προσφορά στην Ιφιγένεια, που λόγω του θανάτου και του ενταφιασμού της σε αυτό το μέρος, λατρευόταν ως χθόνια θεά (του Κάτω Κόσμου).
Την λατρεία της Βραυρωνίας Αρτέμιδος στήριξαν και ενθάρρυναν μεγάλοι πολιτικοί που κατάγονταν από εκεί, όπως ο Πεισίστρατος, ο Μιλτιάδης και ο Κίμων.
Η λατρεία της Βραυρωνίας Αρτέμιδος μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών τον 6ο αιώνα π.Χ. από τον Πεισίστρατο. Τότε χτίστηκε το Βραυρώνειο στην νοτιοδυτική γωνία της Ακρόπολης, μεταξύ της νότιας πτέρυγας των Προπυλαίων και του Παρθενώνα.
Ωστόσο ο αρχικός Ναός της ταυροπόλου Αρτέμιδας ήταν και παραμένει στην ακτή της Βραυρώνας.
Στο ιερό της Βραυρώνας λατρεύονταν η Βραυρωνία Άρτεμις και η Ιφιγένεια, που ήταν προστάτιδες της γονιμότητας και της ευτοκίας των γυναικών.
Μια ιδιότυπη διαδικασία της λατρείας της Αρτέμιδος που τη χαρακτηριστικότερη μορφή της τη συναντάμε στη Βραυρώνα, ήταν η Αρκτεία. Η ονομασία προέρχεται από τη λέξη άρκτος (αρκούδα) που ήταν το αγαπημένο ζώο της θεάς.
Η αρκτεία ήταν μια θητεία στο ιερό της Θεάς, μικρών κοριτσιών 5-10 ετών, που οι γονείς τους τα είχαν τάξει στη θεά πριν ή κατά τον τοκετό. Κατά τη διάρκεια της αρκτείας, τα κοριτσάκια ζούσαν μέσα στον ιερό χώρο και λάμβαναν όλες τις απαραίτητες γνώσεις οικοκυρικής, καθώς επίσης συμμετείχαν στις λατρευτικές εκδηλώσεις, χορεύοντας γύρω από το βωμό, κρατώντας αναμμένους πυρσούς, όπως δείχνουν παραστάσεις σε αγγεία του 6ου και 5ου αιώνα.
Στην ουσία δηλαδή και με μια πιο σημερινή ανάγνωση, ο ιερός αυτός χώρος μπορεί να θεωρηθεί και ως η πρώτη οικοκυρική σχολή στον κόσμο.
Όπως σε κάθε μεγάλο ιερό της αρχαιότητας, έτσι και εδώ γίνονταν τελετές και διάφορες άλλες εορταστικές εκδηλώσεις κάθε χρόνο και μεγαλύτερες κάθε τέσσερα χρόνια. Τα Βραυρώνια, όπως ονομάζονταν, περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες, απαγγελίες ποιημάτων του Ομήρου και διάφορα αθλητικά αγωνίσματα. Στα Μεγάλα Βραυρώνεια η πομπή ξεκινούσε από το ιερό της Ακρόπολης και κατέληγε στο παραθαλάσσιο αυτό ιερό, ενώ οι ετήσιες γιορτές είχαν τοπικό χαρακτήρα.
Τα ανάγλυφα που έχουν βρεθεί στο ιερό και φυλάσσονται στο μουσείο, φανερώνουν δύο από τις κύριες λατρευτικές εκδηλώσεις προς τιμήν της θεάς, τη θυσία και την αρκτεία. Η θυσία συνήθως γινόταν με ταύρο, ζώο σχετικό με το επίθετο της θεάς ως Ταυροπόλου. Στα πλαίσια της γιορτής, γύρω από το βωμό γινόταν και το «ιερό κυνηγέσιο», μια θεατρική παράσταση που είχε ως θέμα ένα μυθικό κυνήγι της Αρτέμιδος, όπως δείχνουν οι παραστάσεις στους μελανόμορφους κρατηρίσκους που εκτίθενται στο μουσείο.
Η θέση του Ναού στις εκβολές του Ερασίνου ποταμού προσδιορίζει και την περιοχή της Αρχαίας πόλης της Βραυρώνας. Ερευνητές όπως ο Αθανάσιος Αντωνίου (ΑΠΘ 1990) εκτιμούν ότι εκεί υπήρξε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της ανατολικής Αττικής.
Καθώς βέβαια η περιοχή διασχίζεται από τον ποταμό Ερασίνο , είναι εύκολο να συμπεράνει κανείς ότι επρόκειτο για μια εύφορη περιοχή όπως και σήμερα, με πλέον εύφορες ζώνες (σημερινές ονομασίες) το «Λιβάδι» τους «κήπους» τον «Άγιο Δημήτριο» το «Μετόχι» την «Ανω Βραώνα» και την «κάτω Βραώνα».
Η περιοχή τον χειμώνα πλημμύριζε από τον ποταμό Ερασίνο και με την ιλύ που αυτός κατέβαζε, μετέτρεπε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογαίας σε μια από τις πιο εύφορες ζώνες ολόκληρης της Αττικής.
Σε αυτό το μικρό αρχαιολογικό μουσείο εκτίθενται ευρήματα τόσο από την περιοχή της Βραυρώνας όσο και από την ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων, από πόλεις όπως η Μέριντα, η Περάτη και η Ανάβυσσος.
Τα εκθέματα του μουσείου χρονολογούνται από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού έως και τη Ρωμαϊκή Εποχή.
Το μεγαλύτερο κομμάτι του εκθεσιακού χώρου στον πρώτο όροφο το καταλαμβάνουν τα ευρήματα του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδας. Εκεί είναι και τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου, τα γλυπτά.
Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν τα απίστευτα γλυπτά των «Άρκτων», των μικρών κοριτσιών που ήταν αφιερωμένα στη Θεά Άρτεμη.
Γενικά, το μουσείο ανεγέρθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με πρωταρχικό στόχο να φιλοξενήσει μόνο ευρήματα από τις ανασκαφές στο ιερό της Βραυρωνίας Αρτέμιδας. Με τον καιρό όμως συμπεριλήφθηκαν στις προθήκες του και άλλα.
Το 2009, ο εκθεσιακός του χώρος ανακαινίστηκε, σύμφωνα με τις σύγχρονες τάσεις που επικρατούν στα μουσεία.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Βραυρώνας βρίσκεται σε απόσταση μόλις 200μ. από τον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού της Βραυρωνίας Αρτέμιδος, ενός από τα σημαντικότερα αρχαία ιερά της Αττικής.
Στη νέα μόνιμη έκθεση παρουσιάζονται η ιστορία της Βραυρώνας (προϊστορικοί οικισμοί και αρχαίος δήμος Φιλαϊδών), τα μνημεία του ιερού της Αρτέμιδας και της ευρύτερης περιοχής της Βραυρώνας, οι παραδόσεις που σχετίζονται με την ίδρυση του ιερού, η λατρεία και οι ιδιότητες της θεάς, καθώς και η ιστορία της Μεσογαίας μέσα από την παρουσίαση των ανασκαφικών ερευνών σε αντιπροσωπευτικούς δήμους της.
Ο εκθεσιακός χώρος αναπτύσσεται σε ένα επίπεδο και περιλαμβάνει τον προθάλαμο, πέντε αίθουσες και ένα αίθριο.
Το ιερό όπως προείπαμε βρίσκεται στις εκβολές και μέσα στον υγροβιότοπο του ποταμού Ερασίνου.
Ο ίδιος ο Ερασίνος εκεί δεν έχει ξεκάθαρη κοίτη και η περιοχή αποτελεί στην ουσία ένα εκτεταμένο πλημμυρικό πεδίο, του οποίου η παροχή είναι έντονη πλέον καθότι καταλήγουν σε αυτόν, πέρα από τα ίδια νερά του Ερασίνου, τα νερά του Αεροδρομίου και της Αττικής Οδού. Όμως μην ξεχνάμε ότι αυτή η ζωή και η ενέργεια που δίνει εκεί το νερό του Ερασίνου και της πηγής, ήταν και η αιτία ίδρυσης του ιερού.
Η Γειτνίαση του ιερού με το αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» και η αυτονόητη τουριστική του αξία δεν έχει κατανοηθεί επαρκώς από τις τοπικές αρχές. Καταλαβαίνουμε επίσης όλοι, οτι προφανώς έχει υποτιμηθεί και η αρχαιολογική και πολιτιστική του αξία.
Επιπρόσθετα, ο Αρχαιολογικός χώρος της Ταυροπόλου Αρτέμιδος, βρίσκεται εντός μιας περιοχής που είναι μέρος του Δικτύου Natura και θεωρείται επίσης τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και ταυτόχρονα περιλαμβάνει το έλος της Βραυρώνας, που ανήκει στους υγροτόπους Α’ Προτεραιότητας της Αττικής.
Ευχόμαστε να προστατευτούν και να αναδειχθούν τόσο το ιερό όσο και ο ερασίνος και η γύρω φύση.
