Στην ηλεκτρονική εφημερίδα “itn Ελληνικός Τουρισμός” που κυκλοφόρησε την Πέμπτη 10 Φεβρουαρίου 2022, γράφει o Θοδωρής Βασιλείου για τον πλόυτο της ελληνικής φύσης.
Η βιοποικιλότητα είναι ζωτικής σημασίας για τον τουρισμό. Οι ακτές, τα βουνά, τα ποτάμια και τα δάση είναι σημαντικά αξιοθέατα για τους τουρίστες σε όλο τον κόσμο. Ο τουρισμός στην Καραϊβική, τη Μεσόγειο και μεγάλο μέρος της Νοτιοανατολικής Ασίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις ευκαιρίες αναψυχής που παρέχονται από το παράκτιο περιβάλλον τους.
Η άγρια ζωή και τα τοπία είναι σημαντικά αξιοθέατα για τον τουρισμό στις ορεινές περιοχές.
Η βιοποικιλότητα παίζει διαφορετικούς ρόλους σε διαφορετικούς τύπους τουρισμού.
Όλος ο τουρισμός – ακόμη και στα κέντρα των πόλεων – βασίζεται σε φυσικούς πόρους για προμήθειες τροφίμων, καθαρού νερού και άλλων «υπηρεσιών οικοσυστήματος» που τελικά εξαρτώνται από τη βιοποικιλότητα.
Για τα περισσότερα άλλα είδη τουρισμού, η βιοποικιλότητα συμβάλλει σημαντικά στην ελκυστικότητα και την ποιότητα των προορισμών και συνεπώς στην ανταγωνιστικότητά τους.
Για παράδειγμα, η ποιότητα των παράκτιων υδάτων και η φυσική βλάστηση είναι τύποι οικοσυστημάτων που συμβάλλουν στην ελκυστικότητα του προορισμού.
Η βιοποικιλότητα αποτελεί επίσης άμεσο πόλο έλξης στην καρδιά των τουριστικών προϊόντων που βασίζονται στη φύση – όπως η παρατήρηση άγριας ζωής, οι καταδύσεις ή ο τουρισμός σε προστατευόμενες περιοχές, όπως και κάθε άλλη μορφή οικοτουρισμού και τουρισμού υπαίθρου.
Ωστόσο, η βιοποικιλότητα βρίσκεται υπό πίεση παγκοσμίως και έχει υποστεί σοβαρές απώλειες καθώς περισσότερη γη διατίθεται για ανθρώπινη χρήση.
Το 2005, η αξιολόγηση των οικοσυστημάτων της τελευταίας χιλιετίας που έκανε ο ΟΗΕ, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ανθρώπινες δραστηριότητες απειλούσαν την ικανότητα της Γης να συντηρεί τις μελλοντικές γενιές.
Η διάθεση της γης για τουριστικές επενδύσεις έχει συμβάλει σε αυτές τις απώλειες, ιδιαίτερα σε παράκτιες και ορεινές περιοχές.
Οι κατασκευές σε ακατάλληλη τοποθεσία έχουν καταστρέψει τις φυσικές παράκτιες άμυνες της φύσης, καθιστώντας τες πιο επιρρεπείς σε ζημίες από καταιγίδες.
Αντίστοιχα κάποιες άλλες θεωρητικά πράσινες επενδύσεις (βιομηχανικές ΑΠΕ) έχουν καταστρέψει την ορεινή βλάστηση και τα εδάφη, καθιστώντας τα πιο επιρρεπή σε διάβρωση και αυξάνοντας τους κινδύνους πλημμύρας.
Η φυσική πίεση από τους πολλούς επισκέπτες που ενδιαφέρονται και θέλουν να επισκεφτούν τοποθεσίες με πλούσια βιοποικιλότητα αλλά εύθραυστα περιβάλλοντα, έχει επίσης δημιουργήσει προβλήματα.
Για παράδειγμα, οι κοραλλιογενείς ύφαλοι καταστρέφονται εύκολα σε πολύ χρησιμοποιούμενες τοποθεσίες αυτόνομης κατάδυσης.
Επίσης η ανοργάνωτη και αφύλακτη καταπάτηση των ορεινών περιοχών από τους επισκέπτες μπορούν να αλλάξουν και, τελικά, να καταστρέψουν τη βλάστηση σε αυτές.
Επειδή οι σημασία του οικοσυστήματος και η βιοποικιλότητα είναι ζωτικής σημασίας για τον τουρισμό, είναι λογικό οι προορισμοί και ο τουριστικός τομέας να τους προστατεύουν ως πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία που συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη επιτυχία του τουρισμού.
Επιπλέον, ο τουρισμός μπορεί να προσφέρει ένα θετικό ερέθισμα για τη διατήρηση, όταν η βιοποικιλότητα αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης.
Αν και αυτό αναγνωρίζεται από πολλούς στον τουριστικό τομέα και σε δημόσιους φορείς με αρμοδιότητες για τον τουρισμό, η προστασία της βιοποικιλότητας και των οικοσυστημάτων είναι κοινή ευθύνη όλων, γεγονός που απαιτεί συντονισμένη δράση εντός του τουριστικού τομέα και μεταξύ του τουρισμού και άλλων τομέων – συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης, της κοινωνίας των πολιτών και ΜΚΟ.
Ειδικότερα, αυτό πρέπει να βασίζεται σε σαφή πλαίσια δράσης, όπως τα εθνικά σχέδια αειφόρου τουρισμού και οι εθνικές στρατηγικές για τη βιοποικιλότητα.
Προκειμένου να αναστραφεί η μείωση της βιοποικιλότητας, οι προκλήσεις για τον τουριστικό τομέα και εκείνους που βρίσκονται στην κυβέρνηση με αρμοδιότητες για τον τουρισμό είναι:
- Η εφαρμογή των υφιστάμενων οδηγιών, πλαισίων και βέλτιστων πρακτικών για τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων,στον τουρισμό·
- Η θεσμοθέτηση των τρόπων με τους οποίους αυτές οι επιπτώσεις μπορούν αποφευχθούν ή να ελαχιστοποιηθούν.
- Η κατανόηση της αξίας της βιοποικιλότητας για τον τουρισμό και της δυνατότητας του τουρισμού να συμβάλει θετικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
- Η ενσωμάτωση θεμάτων βιοποικιλότητας στον σχεδιασμό και τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον τουρισμό
Ο τουριστικός τομέας δρα ήδη για να μειώσει τις επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και να υποστηρίξει τη διατήρηση.
Για παράδειγμα, ορισμένες τουριστικές επιχειρήσεις έχουν δημιουργήσει κεφάλαια για να υποστηρίξουν έργα διατήρησης και άλλες ενθαρρύνουν τους τουρίστες να κάνουν εθελοντικές δωρεές σε οργανισμούς διατήρησης στις περιοχές που επισκέπτονται. Η εφαρμογή πρακτικών βιώσιμου τουρισμού συμβάλλει στη μείωση των πιέσεων στη βιοποικιλότητα, ιδίως με τη μείωση της παραγωγής απορριμμάτων και τη βελτίωση της διαχείρισης και διαχείρισης των απορριμμάτων·
με την προώθηση της πιο βιώσιμης χρήσης των φυσικών πόρων, για παράδειγμα μέσω της προμήθειας τροφίμων στις τουριστικές αλυσίδες εφοδιασμού και με τη διαχείριση τουριστικών δραστηριοτήτων για την ελαχιστοποίηση της ενόχλησης στα φυτά, τα ζώα και τους οικοτόπους τους.
Οι τουριστικές επιχειρήσεις μπορούν να υιοθετήσουν πολλές απλές ενέργειες για να βοηθήσουν στην προστασία της βιοποικιλότητας.
Ορισμένες τουριστικές επιχειρήσεις συνεισφέρουν σημαντικά με τη δημιουργία εμπορικών δραστηριοτήτων που συνδέονται άμεσα με τη διατήρηση της φύσης, παρέχοντας μερίδιο εισοδήματος σε προστατευόμενες περιοχές, διατηρώντας μια ροή τουριστών – άρα και εισοδήματος – σε περιοχές όπου αυτό είναι ζωτικής σημασίας, ώστε να χρηματοδοτηθούν έργα διατήρησης του τοπικού οικοσυστήματος.
Δράσεις για τον τουρισμό και τη βιοποικιλότητα υποστηρίζονται επίσης από ΜΚΟ και διεθνείς οργανισμούς. Το Ίδρυμα των Ηνωμένων Εθνών, η Rainforest Alliance, το UNEP και ο UNWTO ηγήθηκαν ενός συνασπισμού περισσότερων από 40 οργανισμών για την ανάπτυξη των παγκόσμιων κριτηρίων για τον αειφόρο τουρισμό, τα οποία περιλαμβάνουν τη βιοποικιλότητα.
Το παγκόσμιο Συμβούλιο Αειφόρου Τουρισμού έχει συσταθεί για να υποστηρίξει την εφαρμογή των κριτηρίων. Η IUCN έχει αναπτύξει διάφορα υλικά καθοδήγησης για τον τουρισμό και τη βιοποικιλότητα, συμπεριλαμβανομένων των Οδηγιών για τον Τουρισμό σε Πάρκα και Προστατευόμενες Περιοχές, που δημοσιεύθηκαν το 2001 σε συνεργασία με το UNEP και τον UNWTO. Ο UNWTO και το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO εργάζονται από κοινού για την ενίσχυση της βιώσιμης διαχείρισης του τουρισμού στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς. ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένων των Conservation International, The Nature Conservancy και WWF, και αναπτυξιακών φορέων όπως SNV, GTZ, USAID και η Παγκόσμια Τράπεζα συμμετέχουν σε έργα βιοποικιλότητας και τουρισμού.
Η βιοποικιλότητα είναι ο κύριος τουριστικός πόλος έλξης σε μια σειρά αναπτυσσόμενων χωρών με hotspot βιοποικιλότητας, όπως: Μαδαγασκάρη, Ουγκάντα, Τανζανία, Νότια Αφρική, Κόστα Ρίκα, Εκουαδόρ και Μπελίζ. Η πλουσια βιοποικιλοτητα τους είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην επιλογή των επισκεπτών που έρχονται σε αυτούς τους προορισμούς, παρόλο που μόνο ένα ποσοστό από αυτούς μπορεί να έρθει κυρίως για να δει την άγρια ζωή.
Μόλις βρεθούν σε αυτούς τους προορισμούς, οι επισκέπτες μπορούν επίσης να επιλέξουν να παρατείνουν τη διαμονή τους για να γνωρίσουν άλλα τουριστικά αξιοθέατα, όπως τοποθεσίες πολιτισμού ή πολιτιστικής κληρονομιάς ή θέρετρα αναψυχής. Η εικόνα που δημιουργείται από τη βιοποικιλότητα αυτών των προορισμών είναι επομένως σημαντική για το μάρκετινγκ όλων των μορφών τουρισμού που προσφέρουν, είτε αυτές βασίζονται κυρίως στη βιοποικιλότητα είτε όχι.
Ο τουρισμός λοιπόν έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα.
Μπορεί να συμβάλλει και στην προστασία των περιοχών από άλλες πιο επιζήμιες μορφές ανάπτυξης επενδύοντας στη διατήρηση και αποκατάσταση των οικοσυστημάτων.
Μπορεί ταυτόχρονα να έχει επίσης και σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον που προκύπτουν από τη μετατροπή της γης για τουρισμό, την ακατάλληλη τοποθεσία του τουρισμού, τη ρύπανση και τα απόβλητα, την υπερεκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την ενόχληση της άγριας ζωής.
Μπορεί επίσης να δημιουργήσει επίσης αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις που συνδέονται με συγκρούσεις σχετικά με τη χρήση των πόρων, συγκρούσεις μεταξύ τουριστικης βιομηχανίας και τοπικών πολιτιστικών κανόνων και αξιών ή και οικονομικών επιλογών ανάπτυξης όσων δεν μπορούν να εργαστούν στον τουρισμό.
Καθώς ο τουρισμός συνεχίζει να επεκτείνεται, περισσότερη γη διατίθεται σε τουριστικές χρήσεις – για παράδειγμα για την παροχή περισσότερων καταλυμάτων και τουριστικών εγκαταστάσεων, όπως γήπεδα γκολφ ή άλλες εγκαταστάσεις – και οι υπάρχουσες τουριστικές περιοχές χρησιμοποιούνται πιο εντατικά.
Ο μέσος ρυθμός επέκτασης του διεθνούς τουρισμού είναι 3-4% ετησίως παγκοσμίως, αν και σε πολλές αναπτυσσόμενες χώρες ο ρυθμός επέκτασης είναι τουλάχιστον διπλάσιος από αυτόν. Ο εγχώριος τουρισμός είναι πιθανό να επεκτείνεται με παρόμοιους, ή πιθανώς, ταχύτερους ρυθμούς.
Η μετατροπή της γης σε τουριστικές χρήσεις έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της βιοποικιλότητας που κατά τα άλλα υποστηρίζει και μπορεί επίσης να επηρεάσει τη βιοποικιλότητα στις γύρω περιοχές, για παράδειγμα υπερβολική τουριστική ανάπτυξη σε μια περιοχή μπορεί να εμποδίσει την ελεύθερη κυκλοφορία των ζώων κατακερματιζοντας έτσι τους πληθυσμούς των ζώων σε μικρότερες ομάδες.
Από τα σχεδόν 48.000 είδη φυτών και ζώων που περιλαμβάνονται στην Κόκκινη Λίστα Απειλούμενων Ειδών της IUCN, τα 1.761 αναφέρεται ότι απειλούνται από τις τουριστικές εξελίξεις.
Η μείωση των εκπομπών άνθρακα παραμένει προτεραιότητα στον τουριστικό τομέα, τόσο με την αποτελεσματικότερη χρήση της ενέργειας όσο και με την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Υπάρχει τεράστιο περιθώριο χρήσης εθελοντικών μηχανισμών αντιστάθμισης άνθρακα με διαπιστευμένες διαδικασίες και μηχανισμούς φιλικούς στο περιβάλλον.
Η ρύπανση από τα λύματα, συμπεριλαμβανομένων των λυμάτων, και των στερεών αποβλήτων που παράγονται από τον τουρισμό, καθώς και από τη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων σε τουριστικές εγκαταστάσεις, όπως αθλητικά γήπεδα και τοπία, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα.
Σε πολλά μέρη του κόσμου, η επεξεργασία των λυμάτων είναι ελάχιστη και η διάθεσή τους οδηγεί σε ευτροφισμό.
Πολλά είδη ζώων και φυτών είναι ευαίσθητα σε διαταραχές από ανθρώπινες δραστηριότητες.
Για παράδειγμα, η βλάστηση στα βουνά ή τα παράκτια συστήματα αμμόλοφων καταστρέφεται από την έντονη ανθρώπινη παρουσία.
Τα ζώα μπορούν να επηρεαστούν και να ενοχληθούν από τον τουρισμό με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα οι θαλάσσιες χελώνες επηρεάζονται από τα φώτα σε ξενοδοχεία που βρίσκονται δίπλα σε παραλίες φωλιάσματος χελωνών.
Και τα κοράλλια υπόκεινται σε τυχαία ζημιά από αυτοδύτες. Η ενόχληση μειώνει επίσης την επιτυχία αναπαραγωγής των περισσότερων ειδών.
Οι αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού μπορούν να μειωθούν με διάφορα απλά μέτρα, συμπεριλαμβανομένων ελέγχων και κεντρικού σχεδιασμού για την προστασία βασικών τοποθεσιών βιοποικιλότητας και ευαίσθητων περιοχών από την τουριστική ανάπτυξη.
Επίσης με την υιοθέτηση χρήση πρακτικών περιβαλλοντικής διαχείρισης για τη μείωση των επιπέδων αποβλήτων και τη σωστή επεξεργασία και διάθεση των υπολειπόμενων αποβλήτων.
Θετικά συμβάλλει και η εφαρμογή βιώσιμων πλάνων προμηθειών μόνο από βιώσιμες πηγές. Αλλο παράδειγμα είναι και η οργανωμένη διαχείριση ομάδων περιηγητών για την ελαχιστοποίηση της ενόχλησης της άγριας ζωής.
