Το αίτημα εισηγήθηκαν κατά τη διάρκεια του ΔΣ της ΚΕΔΕ την Πέμπτη 26/6, ο Πρόεδρος του ΣΔΙΠΕ και Δήμαρχος Κύθνου κ.Γαρδέρης Σταμάτης, ο Αντιπρόεδρος του ΣΔΙΠΕ, μέλος του ΔΣ της ΚΕΔΕ και Δήμαρχος Αγιάς κ.Γκουντάρας Αντώνης, το μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΣΔΙΠΕ και Δημοτική Σύμβουλος του Θέρμου Αιτωλοακαρνανίας κ.Καλημέρη Ιωάννα ενώ παρενέβει διαδικτυακά το μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του ΣΔΙΠΕ και Δήμαρχος Αλμωπίας κ.Παρούτογλου Νίκος ο οποίος ανέλυσε την δύσκολη πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στο πρόγραμμα του Ταμείου Ανάκαμψης που αφορά την χρηματοδότηση των υποδομών των ιαματικών πηγών, τις καθυστερήσεις, τα προβλήματα στις αξιολογήσεις και τα ασφυκτικά χρονικά περιθώρια.

ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΗΜΩΝ ΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ – Ε.Ε.Τ.Α.Α.

Πρόταση αναβάθμισης και αξιοποίησης ιαματικών πηγών δήμων

1. Συνοπτικά στοιχεία για τις ιαματικές πηγές

Ο θερμαλισμός γεννήθηκε πριν 2.500 χρόνια στο Νότιο Αιγαίο και μέχρι σήμερα, περνώντας από περιόδους ακμής και παρακμής, έχει συνεισφέρει πολυεπίπεδα στην οικονομία της χώρας.

Οι θερμαλιστικές υπηρεσίες που παράγονται και πωλούνται στις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών ανήκουν στην κατηγορία των εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον μαζικό τουρισμό του μοντέλου «Ήλιος και Θάλασσα» στο οποίο η χώρα έχει το συγκριτικό πλεονέκτημα και της έφερε πλούτο τις τελευταίες δεκαετίες. Εφόσον οι θερμαλιστικές υπηρεσίες μπορούν να καταναλωθούν μόνο σε τοπικό επίπεδο, σε συνδυασμό με άλλες τουριστικές υπηρεσίες που αναπτύσσονται στον προορισμό, η συμβολή τους μπορεί να είναι μεγάλη στην τοπική ανάπτυξη, στη συγκράτηση πληθυσμού, στην απασχόληση, στην προβολή του τόπου, στην προσέλκυση άλλων επενδύσεων και στην ενίσχυση της τοπικής οικονομίας. Ο ιαματικός τουρισμός μπορεί κάλλιστα να συνδυαστεί με πολλές άλλες ειδικές μορφές τουρισμού, όπως ο πολιτιστικός, ο ορεινός, ο συνεδριακός και αφορά, πλέον, όλες τις πληθυσμιακές ομάδες.

Συνολικά, στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί ως ιαματικοί, ογδόντα τέσσερις (84) φυσικοί πόροι, κρατικής, δημοτικής ή ιδιωτικής διαχείρισης. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι (ΙΦΠ) αυτοί βρίσκονται σε όλες τις διοικητικές περιφέρειες της χώρας. Ακόμη, έχουμε τριάντα δύο (32) αδειοδοτημένες εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ΙΦΠ, που έχουν λάβει Ειδικό Σήμα Λειτουργίας  (ΕΣΛ) από την Ειδική Υπηρεσία Προώθησης Αδειοδότησης Τουριστικών Επενδύσεων (ΕΥΠΑΤΕ) του Υπουργείου Τουρισμού.

• Επιτυχίες αλλά και προβλήματα του κλάδου σε θεσμικό επίπεδο

Τις τελευταίες δεκαετίες, ο Ιαματικός τουρισμός βίωσε μία παρατεταμένη παρακμή. Το επιδοματικό μοντέλο, πάνω στο οποίο στηριζόταν η λειτουργία των ιαματικών πηγών της χώρας, κατέρρευσε το 2010, περίοδο οικονομικής κρίσης, οπότε και μειώθηκαν δραστικά τα επιδόματα που δινόταν στους δικαιούχους για να κάνουν χρήση των Ιαματικών Φυσικών Πόρων. Από τότε ο κλάδος βρίσκεται σε διαδικασία αναπροσαρμογής.

Σημαντικά ζητήματα, μεταξύ άλλων, που αντιμετωπίσθηκαν ήταν:

• Οι επίσημες αναγνωρίσεις των φυσικών πόρων ως ιαματικών, από το Ελληνικό κράτος. Σήμερα, κάθε Ιαματικός Φυσικός Πόρος (ΙΦΠ), επιστημονικά αποδεδειγμένα, έχει την δική του ταυτότητα. Ξέρουμε λοιπόν τον τρόπο χρήσης, τον χημισμό, τις θεραπευτικές ενδείξεις και αντενδείξεις και τα κυβικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Πρόκειται, βέβαια, για μια δυναμική διαδικασία αλλά, μέχρι σήμερα, έχουμε 84 αναγνωρισμένους ΙΦΠ.
• Οι αδειοδοτήσεις των υποδομών των εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών. Μέχρι το 2018, δεν υπήρχε η δυνατότητα επίσημης αδειοδότησης, λήψης, δηλαδή, Ειδικού Σήματος Λειτουργίας (ΕΣΛ) όπως σε όλα τα άλλα τουριστικά καταλύματα. Σήμερα έχουμε επίσημα αδειοδοτημένες τις εξής εγκαταστάσεις: Ένα (1) Κέντρο Ιαματικού Τουρισμού – Θερμαλισμού (ΚΙΤ-Θ) ετήσιας λειτουργίας, πέντε (5) ΚΙΤ-Θ εποχικής λειτουργίας, οκτώ (8) Μονάδες Ιαματικής Θεραπείας (ΜΙΘ) ετήσιας λειτουργίας και δεκαοκτώ (18) ΜΙΘ εποχικής λειτουργίας.

Ακόμη, ιδιαίτερη προσπάθεια καταβάλλεται στην προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου στις νέες τάσεις της αγοράς. Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΜΙΘ και ΚΙΤ-Θ, που δημιουργήθηκε στα χρόνια της επιδοτούμενης ευμάρειας, είναι αναχρονιστικό και πρέπει να αλλάξει για να καλύψει τις ανάγκες των πελατών και τις μελλοντικές απαιτήσεις – τάσεις της αγοράς, να μειωθούν τα λειτουργικά κόστη και έτσι να υπάρξει η δυνατότητα κερδοφορίας.

Στην κατεύθυνση υποστήριξης των Δήμων με ιαματικές πηγές, αλλά και παροχής τεχνογνωσίας προς την κεντρική διοίκηση, δραστηριοποιείται ο Σύνδεσμος Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας, ο οποίος έχει τη μορφή ΝΠΔΔ. Στο Σύνδεσμο μετέχουν εξήντα τρεις (63) Δήμοι, στα διοικητικά όρια των οποίων βρίσκονται ιαματικές πηγές, ασχέτως αν αυτές είναι ιδιωτικής, κρατικής ή δημοτικής διαχείρισης. Τα τελευταία 40 χρόνια έπαιξε και παίζει έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και την αναδιαμόρφωση του κλάδου, γεγονός που αποδεικνύει τις τεράστιες δυνατότητες της τοπικής αυτοδιοίκησης Α’ βαθμού.

• Υποδομές – παρεχόμενες υπηρεσίες

Αν και σε αρκετές περιπτώσεις το επίπεδο των εγκαταστάσεων  είναι αρκετά καλό, στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων πανελλαδικά οι υποδομές, οι παρεχόμενες υπηρεσίες και ο τρόπος λειτουργίας δεν πληρούν τα απαραίτητα κριτήρια για την προσέλκυση επισκεπτών και απέχουν πολύ από τα ενδεδειγμένα. Απαιτούνται σοβαρές παρεμβάσεις για τον εκσυγχρονισμό υφιστάμενων κτιρίων, την αναβάθμιση του εξοπλισμού τους αλλά και την δημιουργία νέων εγκαταστάσεων σε χώρους που, αν και έχουν επισκέπτες για υδροθεραπεία (λουτροθεραπεία, ποσιθεραπεία, εισπνοθεραπεία, πηλοθεραπεία), χρήζουν σημαντικής βελτίωσης και εκσυγχρονισμού.

Οι παρεμβάσεις θα πρέπει, πλέον, να αποσκοπούν στη δημιουργία υποδομών υψηλών προδιαγραφών, έτσι ώστε να καλύπτονται ανάγκες ενός ευρύτερου κοινού και να προσφέρεται ένα εμπλουτισμένο προϊόν, ελκυστικό και ικανό να ανταγωνιστεί την προσφορά σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Όσον αφορά το θέμα της χρηματοδότησης της αναβάθμισης υφισταμένων ή δημιουργίας νέων εγκαταστάσεων εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών, παρουσιάζονται κενά και μεγάλες καθυστερήσεις. Είναι ήδη γνωστές στο ΔΣ της ΚΕΔΕ, οι καθυστερήσεις που εντοπίστηκαν στις χρηματοδοτήσεις από το Ταμείο Ανάκαμψης.

Σε κάθε περίπτωση, οι έντεκα (11) επενδυτικές προτάσεις που κατατέθηκαν στο Ταμείο Ανάκαμψης, χάρη στην εργώδη προσπάθεια στελεχών των Δήμων αλλά και συμβούλων επιχειρήσεων, ακόμη και αν εγκριθούν όλες, δεν θα καλύψουν παρά ένα μικρό ποσοστό των πραγματικών αναγκών του κλάδου, οι οποίες είναι πολύ μεγαλύτερες.

• Χρηματοδότηση

Εκτός από το Ταμείο Ανάκαμψης, δύο είναι οι κύριες πηγές χρηματοδότησης για την αναβάθμιση των υποδομών των ιαματικών πηγών.

Η πρώτη είναι οι ιδιωτικές επενδύσεις. Η μέχρι σήμερα εμπειρία έχει δείξει ότι ελάχιστοι επιχειρηματίες ενδιαφέρονται να επενδύσουν στις εγκαταστάσεις εκμετάλλευσης ιαματικών πηγών ενώ οι επενδύσεις που έχουν δρομολογηθεί αφορούν σε εγκαταστάσεις του μοντέλου «Ήλιος και Θάλασσα» με την συμπληρωματική λειτουργία μιας ιαματικής πηγής.

Η δεύτερη πηγή χρηματοδότησης είναι τα Ευρωπαϊκά Προγράμματα (κυρίως Περιφερειακά Προγράμματα ή ανταγωνιστικά, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ). Ήδη είναι σε εξέλιξη οι ανακαινίσεις τεσσάρων θερμαλιστικών υποδομών, μέσω προγραμμάτων Interreg. Οι διαδικασίες όμως για την ένταξη έργων είναι χρονοβόρες και δύσκολες ενώ, συγχρόνως, απαιτούνται προϋποθέσεις (π.χ. ωρίμανση έργων) που δεν μπορούν να εξασφαλίσουν οι Δήμοι. Το μεγαλύτερο βέβαια πρόβλημα είναι ότι, γενικότερα, η χρηματοδότηση μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα δεν συνάδει με την παραγωγή κέρδους, ζήτημα κρίσιμης σημασίας για την οποιαδήποτε επιχείρηση.

Η στοχευμένη, ωστόσο, αναβάθμιση των ιαματικών εγκαταστάσεων ενεργοποιεί ένα πολυκλαδικό οικοσύστημα: κατασκευές, προμηθευτές αγροδιατροφής, μονάδες υγείας, μεταφορές και μικρο-μεσαία καταλύματα. Συνεπώς, η στήριξη του θερμαλισμού δεν είναι δαπάνη αλλά επένδυση που επιστρέφει στον κρατικό προϋπολογισμό, ενισχύει τα δημοτικά ταμεία και θωρακίζει την εθνική ανταγωνιστικότητα.

Με βάση τα προηγούμενα κρίνεται απαραίτητη η λήψη πρωτοβουλιών που θα υποστηρίξουν συστηματικά και ολοκληρωμένα την αναβάθμιση των υποδομών και του εξοπλισμού τους έτσι ώστε να γίνουν ελκυστικές σε ένα ευρύτερο κοινό και να προσφέρουν αναβαθμισμένες υπηρεσίες που θα τις κάνουν ανταγωνιστικές στο χώρο του ιαματικού τουρισμού.

• Πρόταση προς το ΔΣ της ΚΕΔΕ

Με βάση τα προηγούμενα και γνωρίζοντας:

• το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η ΚΕΔΕ για την ενίσχυση των Δήμων και την ενδυνάμωση του θεσμού
• το ενδιαφέρον της για την άσκηση του αναπτυξιακού ρόλου των δήμων σε πληθώρα τομέων (κοινωνική πολιτική, ενέργεια, περιβάλλον, κοκ) και
• την απόφαση του πρόσφατου συνεδρίου της Ρόδου (7 έως 9 Νοεμβρίου 2024), περί «δημιουργίας Ειδικού Αναπτυξιακού Προγράμματος Δήμων, με συγχρηματοδότηση από εθνικούς πόρους και τον τραπεζικό τομέα (πχ. την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων), το οποίο θα καλύπτει τις ανάγκες των δήμων, σε υποδομές που υπάρχει μεγάλη ανάγκη σήμερα, αλλά και σε τομείς που υπάρχει υποχρηματοδότηση από το κεντρικό κράτος»,

παρακαλούμε να συμπεριλάβετε στο σχεδιασμό και τις προτάσεις σας, μεταξύ άλλων, και την χρηματοδότηση ενός Προγράμματος για την αναβάθμιση των ιαματικών πηγών, των οποίων παραχωρήθηκε η χρήση στους δήμους.

Ενδεικτικές δράσεις ενός τέτοιου προγράμματος θα είναι η ωρίμανση των έργων (μελέτες, αδειοδοτήσεις, εγκρίσεις που θα κριθούν αναγκαίες) και η υλοποίηση των έργων, δηλαδή η δημιουργία νέων ή η βελτίωση υφιστάμενων κτιριακών εγκαταστάσεων και η αγορά ή αναβάθμιση εξοπλισμού. Ο προσδιορισμός των αναγκαίων έργων θα γίνει σε συνεργασία με τους Δήμους, οι οποίοι θα συμπληρώσουν, ειδικά διαμορφωμένο για το σκοπό αυτό, τεχνικό δελτίο έργων.

Η αναβάθμιση αυτή, πέραν της αύξησης της επισκεψιμότητας των ιαματικών πηγών και της υποστήριξης της τοπικής ανάπτυξης, θα συνεισφέρει και στη βελτίωση των οικονομικών των Δήμων, σε μία περίοδο ιδιαίτερα αυξημένων αναγκών για πόρους.