Δηλώνω φανατικός φίλος κάθε πανηγυριού στο τελευταίο χωριό των Βαλκανίων. Λίγα χρόνια πριν σε ένα μοτοταξίδι εξερεύνησης έπιασα τα όρη και τα άγρια βουνά της Κέρκυρας. Πριν από χρόνια μπαίνοντας σε ένα χωριό* είδα σε μια κολόνα της ΔΕΗ μια ανακοίνωση σε αφίσα χειροποίητη γραμμένη και ζωγραφισμένη στο χέρι.

Η βροχή κάπως την είχε ξεπλύνει και σκέφτηκα να ρωτήσω κάποιον για επιβεβαίωση. Παραπέρα ήταν δύο γεροντάκια που έπιναν καφέ στο μπαλκόνι. Μόλις τους ρώτησα από την πόρτα του αυλόγυρου για το πανηγύρι… τινάχτηκαν στον αέρα. «Το δικό μας πανηγύρι αγόρι μου είναι το καλύτερο πανηγύρι, το πιο όμορφο. Σαν το κοριτσούδι σου. Ελάτε το βράδυ και δεν θα μετανιώσεις, θα με θυμάσαι μια ζωή». Αυτό ήταν. Τι καλύτερο από μια ετήσια μυσταγωγική συνάντηση που στηρίζει ο ντόπιος πληθυσμός και είναι ευπρόσδεκτοι οι επισκέπτες.

Το βραδάκι λοιπόν ανηφόρισα σε μια εξαιρετικά δύσκολη φιδίσια αλλά εξαίσια διαδρομή επάνω στο ορεινό χωριό. Μπαίνοντας, όλα σκοτεινά. Μια βουβαμάρα. Δεν άκουγα τίποτε. «Έχει πλάκα να έκανα λάθος;» «Λες να μην ήξερε τι έλεγε ο παππούς και η γιαγιά και να θυμόντουσαν τα πανηγύρια των νεανικών τους χρόνων;» Με αυτές και άλλες σκέψεις προχώρησα μέσα στα στενάκια του χωριού. Πριν με κυριέψει η απογοήτευση, το αεράκι έφερε κάποιες μακρινές μελωδίες. Λίγο αργότερα με οδηγό την τσίκνα από τις ψησταριές άρχισε να φαίνεται κάποιο φως. Και σε κάποια απότομη στροφή μετά από ένα ζιγκ-ζαγκ πέφτουμε στο απόλυτο θέαμα.

Μια πλαγιά, δίπλα σε ένα εκκλησάκι, εκατοντάδες ντόπιοι με τις γυναίκες να φορούν τις παραδοσιακές λευκές μαντήλες, τραπέζια πάγκοι ως κοινό τραπέζι, κατσίκια να γυρίζουν στην σούβλα και ο παπάς του χωριού να τραγουδά… μια κότα στρουμπουλή, μια κότα μια κοτούλα και στις παύσεις να καλεί τον κόσμο. «Σπεύσατε χριστιανοί ακόμη 27 ερίφια μείνανε…, ο χορός θέλει καλό φαγητό!»

Ο επισκέπτης εκτιμά το αναπάντεχο πολιτιστικό γεγονός και η διαχείριση προορισμών οφείλει να του παρέχει την πληροφόρηση των εκδηλώσεων που ούτως ή άλλως οργανώνονται. Ένα συγκροτημένο και ενημερωμένο πολιτιστικό καλεντάρι είναι το λιγότερο ενώ παράλληλα η τοπική αυτοδιοίκηση ως κύριος εκπρόσωπος του φορέα διαχείρισης προορισμού οφείλει να στηρίζει με τεχνικά, οικονομικά και εκπαιδευτικά μέσα έτσι ώστε κάθε εκδήλωση να έχει τα ελάχιστα προκειμένου να απολαμβάνει ο επισκέπτης με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Για να είμαστε ουσιαστικοί, οι εκδηλώσεις αυτές θα πρέπει να ενθαρρύνονται μιας και οι συνήθεις οργανωτές είναι οι πολιτιστικοί και άλλοι σύλλογοι που φροντίζουν να υπάρχει τάξη, καθαρά τραπέζια, οργανωμένο bbq, οργανωμένη κάβα καθώς και αγορά τοπικών και άλλων προϊόντων, μικροεκθέσεις, παιχνίδια για παιδιά και φυσικά ορχήστρα με τοπική μουσική και τραγούδια και τοπικούς χορευτές να προσπαθούν να μυήσουν τους επισκέπτες που τολμούν.

Πολλά από αυτά τα μοναδικής εμπειρίας δρώμενα γίνονται όλο το χρόνο αλλά κυρίως οργανώνονται γύρω από εκκλησάκια και γιορτές της άνοιξης, του καλοκαιριού και του φθινοπώρου πάντα μακριά από τις κρίσιμες ημερομηνίες της αγροτικής ασχολίας των κατοίκων. Λιγότερες αλλά εξίσου σημαντικές είναι οι εκδηλώσεις το χειμώνα κυρίως την εποχή των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Αποκριών. Τα πανηγύρια αυτά πρέπει να προστατεύονται μιας και τα περισσότερα οργανώνονταν αιώνες τώρα σε μικρότερη ή μεγαλύτερη κλίμακα και αποτελούν στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς που ψάχνει ο επισκέπτης.

Μην νομίζετε ότι οι γιορτές αυτές εφευρέθηκαν τώρα. Ένα ανάγλυφο από τον αρχαιολογικό χώρο της Έδεσσας μας λέει την μικρή ιστορία από ένα γουρουνάκι που διέτρεξε με τον κύριό του την Αρχαία Εγνατία οδό από το Δυρράχιο, το Ντούρες της σημερινής Αλβανίας για να συμμετέχει στην γιορτή των φαλλοφοριών κάτι σαν τα σημερινά καρναβάλια. Το γουρουνάκι με το όνομα ο «Χοίρος ο Πασοίφιλος» (το φιλαράκι ολονών) έγινε πεσκέσι και αφού φάγαν καλά και εμείς καλύτερα, σκέφτηκαν να αποτυπώσουν την ιστορία σε ένα μάρμαρο που σήμερα έρχονται να δουν χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο. Έρχονται να δουν έναν από τους πρώτους πολιτιστικούς ταξιδιώτες της Μακεδονίας και να μάθουν από κοντά την ιστορία του.

Παράλληλα έτσι εξηγείται για ποιο λόγο στην Μακεδονία θα βρεις εξαιρετικό χοιρινό και όχι προβατίνα που βασιλεύει στα πανηγύρια της Στερεάς Ελλάδας. Τα πανηγύρια αυτά αποτέλεσαν εργαλεία αναψυχής και εμπορίου πάνω στον άξονα των οδικών και θαλάσσιων δρόμων του Μεταξιού συνδέοντας πόλεις και χωριά με αειφορικό τρόπο φέρνοντας τις εκδηλώσεις αυτές στο σήμερα. Η διαχείριση προορισμών με βάση την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια μπροστά στις μοναδικές αυτές πολιτιστικές συναντήσεις.

Ωστόσο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο η στρατηγική προστασίας και καταγραφής τους παρουσιάζει ελλείψεις. Δεν έχει γίνει κατανοητή η σημασία τους στο πολιτιστικό υπόβαθρο του προορισμού καθώς στην ανάγκη του επισκέπτη να συγχρωτιστεί με τους κατοίκους του προορισμού.

Παράλληλα σε πολλές περιπτώσεις η απουσία εθνικού θεσμικού πλαισίου δημιουργεί προβλήματα με τις οικονομικές υπηρεσίες ελέγχου να διακόπτουν ή να καταστρέφουν αυτή την μοναδική μυσταγωγία η οποία σε πολλά χωριά συμβαίνει μια φορά το χρόνο και δημιουργεί τους απαραίτητους πόρους για την λειτουργία τοπικών συλλογών εκθέσεων και μουσείων, λειτουργία πολιτιστικών τμημάτων εκμάθησης τοπικών χορών & λαογραφίας, λειτουργία εκμάθησης τοπικής γαστρονομίας ή λειτουργία βιβλιοθηκών ή την λειτουργία τοπικών αθλητικών ομάδων και άλλων υπαίθριων δραστηριοτήτων.

Οι εκδηλώσεις αυτές αποτελούν μοναδικό σημείο έκφρασης της κάθε περιοχής και είναι σημαντικό να λειτουργούν  υπό την αιγίδα της τοπικής αυτοδιοίκησης και του εκάστοτε φορέα διαχείρισης προορισμού. Από αυτά τα πανηγύρια δημιουργήθηκαν οι μεγάλες εμποροπανηγύρεις και ζωοπανηγύρεις που κρατούσαν από λίγες μέρες έως βδομάδες οι οποίες με την σειρά τους δημιούργησαν τα μεγάλα φεστιβάλ και τις μεγάλες εκθέσεις που ξέρουμε σήμερα.

Ο χώρος της αγοράς και του πανηγυριού αποτελούσε ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνικής ζωής των κατοίκων και η ατμόσφαιρα που επικρατούσε σε αυτήν, ήταν χαλαρή δίνοντας στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να ξεφύγουν από τα προβλήματα τους, να κοινωνικοποιηθούν και να διασκεδάσουν ακριβώς ότι γίνεται και σήμερα.  Στο μεταξύ δεν θέλω να σχολιάσω για το ότι απαγορεύτηκαν τα λαϊκά πανηγύρια λόγω υγειονομικών πρωτοκόλλων εν μέσω covid ενώ τα εμπορικά κέντρα ήταν ανοικτά διότι θα παρεκτραπώ και θέλω να τιμήσω την ελευθερία που μας δίνει ο αρχισυντάκτης Γιώργος Καραχρήστος στην επιλογή και ελεύθερη έκφραση στα θέματα.

Όπου κι αν είστε λοιπόν στην Ελλάδα, αναζητείστε το τοπικό πανηγύρι. Είτε είστε σε κάποιο νησί, είτε σε κάποιο βουνό της ενδοχώρας την περίοδο του 15αύγουστου η Παναγιά έχει την τιμητική της και εκατοντάδες λαϊκές εκδηλώσεις οργανώνονται σε όλη τη χώρα. Ας ανοίξουμε όλοι μαζί, και περισσότερο οργανωμένα, την άυλη αυτή μορφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, αναδεικνύοντας όλες τις πολιτιστικές ετερότητες και διαφοροποιήσεις από τόπο σε τόπο και σε κάθε μορφή, βάζοντας ψηλά τον πήχη της εμπειρίας των επισκεπτών και της μεγαλύτερης συσχέτισής τους με τον προορισμό, πιάνοντάς τους από το χέρι και βάζοντας τους, στο κύκλο του χορού… για το καλό της προστιθέμενης αξίας του Ελληνικού Τουρισμού.

*Σωκράκι Κέρκυρας

Γράφει ο Ευάγγελος Κυριακού