Του Δρ. Θεόδωρου Μεταξά*
Μήνας Απρίλιος…σε λογικά σενάρια η περίοδος αυτή είναι η κύρια αφετηρία της προετοιμασίας της επερχόμενης μακράς θερινής τουριστικής περιόδου. Τουλάχιστον είναι αυτό που όλοι γνωρίζουμε είτε διότι είμαστε οι επιχειρηματίες που ετοιμάζουμε τα προσφερόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες (πόλος προσφοράς), είτε είμαστε αυτοί/ες που καταναλώνουμε αυτά τα προϊόντα ή υπηρεσίες (πόλος ζήτησης) επιδιώκοντας την μέγιστη δυνατή ολική ικανοποίηση μέσω όμως της προσωπικής μας εμπειρίας (Total Satisfaction of Tourism Experience). Πρόκειται για τη νέα διάσταση που υπάρχει, αναπτύσσεται δυναμικά, ερευνάται και αποτελεί πλέον το νέο μοντέλο στη διεθνή τουριστική αγορά τα τελευταία χρόνια.
Μια διεθνή τουριστική αγορά η οποία έχει παραδοσιακά να επιδείξει κορυφαίες τουριστικά χώρες ως top brand tourism destinations. Τα λεγόμενα rankings με βάση τις αφίξεις διεθνών τουριστών, μόνο ψέματα δε λένε! Μια παραδοσιακή Γαλλία στην 1η θέση της παγκόσμιας κατάταξης, να ακολουθείται από την Ισπανία, τις ΗΠΑ, την Κίνα, την Ιταλία και την Τουρκία για το 2018 και τη χώρα μας να ποζάρει στην 13η θέση με 12η την Αυστρία, οι μόνες μικρές χώρες σε πληθυσμό και έκταση απέναντι στα μεγάλα international tourism brands (WTO, 2019). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο η ίδια περίπου εικόνα για τις τρεις ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία) και την Ελλάδα στην 8η θέση. Από εδώ μπορεί να καταλάβει κάποιος την εξαιρετικά ιδιαίτερη δυναμική που έχει η προσφώνηση ‘Τουρισμός: η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας’, όταν αναφερόμαστε στη χώρα μας!!
Φυσικά το τεράστιο αυτό επίτευγμα αφήνει όλους με την ‘παραδοσιακή αίσθηση’ εδώ και δεκαετίες ότι η Ελλάδα είναι μια ιδιαίτερα τουριστική χώρα και ότι και να συμβεί τουρίστες θα υπάρχουν και οι προορισμοί μας θα είναι γεμάτοι! Αυτό ισχύει, αλλά τα τελευταία χρόνια καλό είναι να κοιτάξουμε και λίγο γύρω μας, το τι γίνεται με τους υπόλοιπους τουριστικούς νέους και παραδοσιακούς προορισμούς οι οποίοι ανταγωνίζονται πλέον ανοικτά τη χώρα μας!
Και ξαφνικά το σκηνικό αλλάζει….COVID-19!! Τι είναι πάλι τούτο; πόσο σημαντικό είναι και πόσο μπορεί να επηρεάσει την παγκόσμια οικονομία αλλά και ειδικότερα τον τουρισμό και την οικονομία του; Κανείς δεν αμφισβητεί ότι πρόκειται για μια παγκόσμια απειλή στο χώρο της υγείας η οποία όπως δείχνουν τα πράγματα ήρθε για να μείνει και να γίνει, ας ελπίσουμε στο μικρότερο δυνατό βαθμό, μέρος της καθημερινότητας αυτού του πλανήτη! Το τελευταίο χρονικό διάστημα πέρα από τις ερευνητικές προσπάθειες σε παγκόσμιο επίπεδο για την εξεύρεση φαρμάκων και του πολυπόθητου εμβολίου, έχουν αρχίσει να σχεδιάζονται σενάρια επί σεναρίων για την επόμενη μέρα στην παγκόσμια οικονομία και σε πολύ μεγάλο βαθμό στην παγκόσμια τουριστική αγορά. Το σίγουρο είναι ότι πολύ γρήγορα θα εισέλθουμε σε μια νέα αναπτυξιακή πραγματικότητα η οποία θα επηρεάσει τη χώρα μας και κατά συνέπεια τη βαριά της βιομηχανία τον τουρισμό!
Ήδη τον επηρεάζει αν κρίνει κανείς από την μείωση των κρατήσεων, από την απαγόρευση των πτήσεων, από το κλείσιμο προσωρινό ή μόνιμο επιχειρήσεων κ.α. Η επόμενη μέρα για τον τουρισμό στην Ελλάδα δεν είναι ανεξάρτητη από την επόμενη μέρα στην παγκόσμια αγορά του τουρισμού. Οι χώρες που αυτήν την στιγμή κυριαρχούν στους αριθμούς των κρουσμάτων είναι οι ίδιες χώρες που έως και πέρσι κυριαρχούσαν στις αφίξεις των τουριστών διεθνώς, με τη χώρα μας μέσα σε αυτές! Είναι και οι χώρες όμως που αποτελούν και τις βασικές δυνητικές αγορές προέλευσης για την Ελλάδα (Ιταλία, Γαλλία, Γερμανία, Τουρκία κ.α). Άρα αναρωτιόμαστε όλοι ποιοι θα έρθουν φέτος στη χώρα μας; Κατά πόσο οι κάτοικοι των χωρών αυτών θα είναι στην ψυχολογική κατάσταση να πραγματοποιήσουν διακοπές; κατά πόσο ακόμα και αν η ψυχολογία τους το επιτρέπει θα τους το επιτρέπει και η οικονομική τους δυναμική; Επίσης, αν ακόμα και από ψυχολογία και οικονομική δυνατότητα αυτοί μπορούν….εμείς εδώ θα τους θέλουμε; Και αν τους θέλουμε υπό ποιες προϋποθέσεις, κάτω από ποιες συνθήκες, με ποια τουριστικά πακέτα και υπηρεσίες;
Ερωτήματα που ήδη τα βρίσκουμε μπροστά μας και σίγουρα θα βρούμε και άλλα. Κάποιοι θα πουν… φέτος που η κατάσταση είναι έτσι θα κινητοποιήσουμε τον εγχώριο τουρισμό! Ξαφνικά θα στραφούμε στους Έλληνες επειδή σίγουρα ίσως να μην είναι η περισσότερο κερδοφόρος αγορά…αλλά είναι η λιγότερο επισφαλής! Πως όμως θα γίνει αυτό; με ποιες δράσεις, πολιτικές και από ποιους; από τους ιθύνοντες του τουρισμού, από τους επιχειρηματίες, από τους πολύ ‘ειδικούς’ στην τουριστική ανάπτυξη;
Απαντήσεις μπορούν να δοθούν από πολλούς, ειδικούς και μη στο χώρο του τουρισμού, από σχετικούς και άσχετους! Το σίγουρο είναι ότι όλοι θέλουν να μιλήσουν, είτε ξέρουν είτε όχι, προκειμένου να δώσουν την πολυπόθητη λύση/εις. Προκειμένου να γίνουν οι σωτήρες αυτής της κατάστασης! Προκειμένου να έχουν όλοι λόγο…….γιατί όπως είναι γνωστό στη χώρα μας την Τουριστική Ανάπτυξη την παίζουμε όλοι στα δάχτυλα! Μόνο που όπως λέει και μια παραδοσιακή παροιμία μας ‘όπου λαλούν πολλοί κοκκόροι αργεί να ξημερώσει’. Αυτό συμβαίνει στη χώρα μας δεκαετίες τώρα!!
Η παρούσα κατάσταση θα πρέπει όμως να μας διδάξει άλλα πράγματα, καινούργια τα οποία είναι η ώρα πλέον να τα βάλουμε στο τραπέζι. Πιο συγκεκριμένα:
Πρώτον, μιλάμε για διαχείριση πλέον μιας κρίσης στην τουριστική αγορά (tourism crisis management) και όχι μόνο, η οποία επηρεάζει και πολλούς άλλους σημαντικούς παραγωγικούς κλάδους! Στην υγεία αφήσαμε το πεδίο της διάγνωσης, του προγραμματισμού, της εφαρμογής, της έρευνας και συνολικά της διαχείρισης στα χέρια των ειδικών! Κατανοήσαμε ότι όλοι εμείς οι υπόλοιποι ΔΕΝ ΞΕΡΟΥΜΕ, ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΙΔΙΚΟΙ και την τύχη των υπολοίπων από εμάς πρέπει να την αποφασίσουν όσοι ΓΝΩΡΙΖΟΥΝ! Και σωστά πράξαμε και ως πολιτική και ως λαός!!
Την τύχη της βαριάς μας βιομηχανίας σε ποιους θα την αφήσουμε; Καλύτερα σε ποιους θα την πρωτο αφήσουμε, γιατί όπως και να το δεις…..είμαστε πολλοί οι ειδικοί στον τομέα της Τουριστικής Ανάπτυξης! Λάθος, είμαστε πολλοί οι ΜΗ ΕΙΔΙΚΟΙ και αυτοί που συνεχώς κάνουμε τα λάθη αναφορικά με την Τουριστική Ανάπτυξη στην Ελλάδα!
Δεύτερον, ας καταλάβουμε ότι πλέον τόσο η ανάπτυξη και ειδικότερα η τουριστική ανάπτυξη, δεν είναι ένα ταχύρρυθμο σεμινάριο 300 ή 600 ωρών, που κάποιοι το παρακολουθούν και στο τέλος του προγράμματος πιστοποιούνται ως ειδικοί. Ο Τουρισμός πλέον είναι μια πολύ εξειδικευμένη επιστήμη!! Τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό και ερευνητικό επίπεδο! Υπάρχουν πολλαπλά παραδείγματα χωρών αλλά και πόλεων οι οποίες αντιμετώπισαν κρίσεις, τόσο υγείας αλλά κυρίως αναπτυξιακού προφίλ και προκειμένου να μείνουν ανταγωνιστικές στην παγκόσμια τουριστικά αγορά….το λόγο τον έδωσαν στους ΕΙΔΙΚΟΥΣ και συνεργάστηκαν μαζί τους! Το λόγο τον έδωσαν σε ερευνητές και συνεργάστηκαν μαζί τους, το λόγο τον έδωσαν στους ανθρώπους του τουρισμού και συνεργάστηκαν μαζί τους! Η περίοδος των δεκαετιών ’80 και ’90 με το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης κυρίως σε πόλεις της Ευρώπης, έχει να καταδείξει σημαντικές περιπτώσεις διαχείρισης αναπτυξιακού προφίλ πόλεων οι οποίες στραφήκαν στον τουρισμό και στον πολιτισμό!! Δεν είναι κακό να πάρουμε κάποια μαθήματα από αυτούς, καλό θα μας κάνει και σίγουρα θα μας ωφελήσει!
Τρίτον, η πανδημία θα αφήσει έντονο αρνητικό αποτύπωμα στον τουρισμό διεθνώς και σίγουρα οι επιπτώσεις θα είναι μεγαλύτερες στα κορυφαία τουριστικά brands όπως η χώρα μας! Λυπούμαστε, ναι έως έναν βαθμό όμως!! Θα πρέπει να δούμε, και θέλει προσπάθεια για αυτό, την κρίση αυτή και ως μια μεγάλη ευκαιρία, αναδόμησης, ανασύστασης, επαναξιολόγησης, αλλά και προβληματισμού για το πως τόσο η χώρα μας, αλλά και ο κάθε τόπος και η κάθε επιχείρηση θα λειτουργήσει βιώσιμα στην νέα πραγματικότητα! Το ποτήρι θα πρέπει να το δούμε μισογεμάτο και όχι το αντίθετο! Σίγουρα δε θα πρέπει να λειτουργήσουμε βιαστικά, ‘να προλάβουμε τη σεζόν’! Αυτή τη σεζόν μάλλον δεν την προλαβαίνουμε!…….προλαβαίνουμε όμως να κάνουμε σωστά και αποτελεσματικά βήματα για την επόμενη! Η ανάπτυξη και ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι μακροπρόθεσμες διαδικασίες….όχι βραχυπρόθεσμες, ας το καταλάβουμε επιτέλους!
Τέταρτον, η κρίση μας επιτρέπει, ίσως για πρώτη φορά να έχουμε το χρόνο, να σκεφτούμε το μελλοντικό τουριστικό όραμα για τη χώρα μας (future tourism vision). Η λέξη ‘όραμα’ επίσης είναι στρατηγικού χαρακτήρα και έχει μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Είναι ευκαιρία να οραματιστούμε ενδεχομένως ένα πολύ πιο διαφορετικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης τόσο σε εθνικό, περιφερειακό αλλά και τοπικό επίπεδο. Και αυτό δημιουργεί προκλήσεις αλλά παρέχει και τη δυνατότητα να σκεφτούμε διαφορετικά, περισσότερο εστιασμένα και λειτουργικά
Τέλος, βλέπουμε ότι συζητάμε πλέον για το τι θα κάνουμε ως προορισμός από την πλευρά μόνο της προσφοράς! Η ζήτηση δεν μας ενδιαφέρει; οι χώρες που πλήττονται είναι η ζήτηση μας! Ας αρχίσουμε να συλλέγουμε και δεδομένα που να αφορούν τη ζήτηση, την ψυχολογία του τουρίστα, την οποία δυστυχώς στην Ελλάδα……όχι μόνο τη θεωρούμε δεδομένη αλλά τυγχάνει να την γνωρίζουμε κιόλας!!!Πρέπει να σοβαρευτούμε, πρέπει να αφήσουμε πλέον το τιμόνι της τουριστικής ανάπτυξης σε αυτούς που ξέρουν και μπορούν χωρίς εγωισμούς, μικροπολιτικές ή λαϊκίστικες τάσεις…, όπως κάναμε και στην περίπτωση της υγείας!!Η υγεία μας δεν κλονίζεται μόνο από μια επιδημία…..κλονίζεται και από άλλες καταστάσεις και πολύ περισσότερο από τον εγωισμό μας να μην θέλουμε να αλλάξουμε νοοτροπίες και χαρακτήρα!! Ο COVID-19 σίγουρα προβληματίζει αλλά παράλληλα διδάσκει!!Ας μην χάσουμε λοιπόν μαθήματα….δεν υπάρχει λόγος να μείνουμε στην ίδια τάξη!!!
*Ο Θεόδωρος Μεταξάς είναι αναπληρωτής Καθηγητής Οικονομικής Ανάπτυξης στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Email: metaxas@econ.uth.gr
ΠΗΓΗ e-thessalia.gr
