Η Περιφέρεια Κρήτης ενέκρινε την σύναψη Προγραμματικής Σύμβασης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, της Περιφέρειας και του Δήμου Αγίου Νικολάου για την υλοποίηση της πράξης «Διεξαγωγή υποβρύχιας συστηματικής γεωαρχαιολογικής έρευνας στην ευρύτερη περιοχή του αρχαίου Ολούντος στην Κρήτη».
Από τις μέχρι τώρα σποραδικές αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της Ελούντας, αποδεικνύεται η συνεχής κατοίκηση στον ευρύτερο χώρο του ομώνυμου κόλπου και της χερσονήσου της Κολοκύθας και Σπιναλόγκας, από τα μινωικά χρόνια μέχρι σήμερα. Με βάση επίσης τις αρχαίες γραπτές πηγές και επιγραφικές μαρτυρίες, όπως και τα αποτελέσματα της αρχαιολογικής έρευνας στη χέρσο, αλλά και τα αποτελέσματα της υποβρύχιας γεωαρχαιολογικής έρευνας που πραγματοποιήθηκε το 2015 και το 2017 αντίστοιχα υπό τη διεύθυνση της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ, το αστικό κέντρο του αρχαίου Ολούντος εντοπιζόταν στην περιοχή του Πόρου με μεγάλο μέρος του να βρίσκεται σήμερα ποντισμένο στα βόρεια και τα νότια της διόδου που ενώνει τη χερσόνησο της Κολοκύθας με την Κρήτη.
Στην ίδια περιοχή εντοπίζονται οι αλυκές της Ελούντας, υγρότοπος πλέον, με λειτουργία πιθανότατα από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Παράλληλα στις ακτές του ευρύτερου κόλπου της Ελούντας εντοπίζονται παράκτια ποντισμένα κατάλοιπα τόσο στην ακτή της Κρήτης (Τσιφλίκι) όσο και στην ακτή της χερσονήσου της Κολοκύθας (όρμος Βαθύ και όρμος Μελισσός).
Η υποβρύχια και παράκτια γεωαρχαιολογική έρευνα του 2015, επικεντρώθηκε στην περιοχή του Πόρου και έδωσε τα πρώτα συμπεράσματα για την ελληνιστική οχύρωση της πόλης, ενώ εντόπισε λείψανα κτιρίων επιμελημένης κατασκευής και δρόμους που δίνουν τα πρώτα στοιχεία για την ρυμοτομία της στην περίοδο εγκατάλειψής της, πιθανότατα στον 7ο αι. μ.Χ. Η σημασία του Ολούντος αρχίζει έτσι να γίνεται κατανοητή ως ενός από τα σημαντικά λιμάνια της βόρειας ακτής της Κρήτης στη διάρκεια της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας και των πρώτων βυζαντινών χρόνων, οπότε φαίνεται να ποντίζεται.
Στόχος της τρέχουσας έρευνας είναι η υποβρύχια διερεύνηση των ακτών του κόλπου της Ελούντας και της Χερσονήσου της Κολοκύθας για τον εντοπισμό και χαρτογράφηση παράκτιων ποντισμένων κτιριακών καταλοίπων και ναυαγίων και η επικέντρωση ακολούθως στην περιοχή του Πόρου, όπου εντοπίζονται τα κατάλοιπα του άστεως του Ολούντος, όπου θα πραγματοποιηθεί λεπτομερής χαρτογράφηση και μελέτη των υποβρύχιων και παράκτιων δομών της πόλεως.
Στο πλαίσιο της υποβρύχιας διερεύνησης θα χρησιμοποιηθούν μέσα υποβρύχιας και εναέριας φωτογράφησης, χαρτογράφησης και αποτύπωσης και θα πραγματοποιηθούν επιφανειακοί καθαρισμοί όπου κρίνεται αναγκαίο για την σαφέστερη χαρτογράφηση υφιστάμενων δομών, καθώς και μέσα γεωφυσικής επισκόπησης, αποτύπωσης.
Τα αποτελέσματα της έρευνας αναμένεται να συμβάλουν ποικιλοτρόπως στην κατανόηση της ιστορικής πορείας της ιδιαίτερης αυτής περιοχής, αλλά και της ευρύτερης περιοχής της ανατολικής και κεντρικής Κρήτης από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Θα γίνει κατανοητός ο ρόλος του Ολούντος ως λιμανιού – σταθμού στον ναυτικό δρόμο που συνδέει την Κρήτη με το Αιγαίο, αλλά και με την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και θα διασαφηνιστεί η ανάπτυξη της εξωστρέφειας που αποδιδόταν στην πόλη και των στενών σχέσεών της με τη Ρόδο.
Πέραν όμως της καλύτερης τεκμηρίωσης της ιστορίας του τόπου και της διάχυσης αυτής της πληροφορίας σε ντόπιους και επισκέπτες, τα αποτελέσματα της έρευνας αναμένεται να συμβάλουν άμεσα και έμμεσα στην οικονομική δραστηριότητα του τόπου, ενισχύοντας τη διαχρονικότητα της πολιτιστικής διαδρομής που έχει καθιερώσει η Σπιναλόγκα στην περιοχή, η παρουσία ξενοδοχειακών μονάδων υψηλών προδιαγραφών αλλά και το απαράμιλλο φυσικό τοπίο. Η ανάδειξη των ενάλιων και παράκτιων αρχαιοτήτων, δημιουργεί ένα νέο τουριστικό προϊόν, ιδιαίτερα ελκυστικό, για την ανάπτυξη κολυμβητικού και καταδυτικού τουρισμού σε μία περιοχή που προσφέρει μοναδικό συνδυασμόφυσικού και πολιτιστικού αποθέματος σε ρηχά, ήρεμα και καθαρά νερά. Η δημιουργία μιας πολιτιστικής διαδρομής που θα περιλαμβάνει την Σπιναλόγκα, τις παράκτιες αρχαιότητες στις διάφορες πλευρές του κόλπου της Ελούντας, ταβυθισμένα κτιριακά κατάλοιπα στον Πόρο, τις βυζαντινές-ενετικές-οθωμανικές-παραδοσιακές αλυκές και τα αρχαία κατάλοιπα και το ανεπανάληπτο φυσικό τοπίο της χερσονήσου της Κολοκύθας με δυνατότητες για πεζοπορία, κολύμπι, κατάδυση, παρατήρηση θα αποτελούν ένα μοναδικό σύνολο δυνατοτήτων ισόρροπης και αειφόρου ανάπτυξης φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και διασύνδεσης του με την οικονομική δραστηριότητα της περιοχής.
Η συνέργεια του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού (ΕΕΑ-Γραφείο Κρήτης) αφ’ ενός με την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Αγίου Νικολάου και αφετέρου με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών – Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, δίνουν την δυνατότητα να παράγεται όχι μόνο έργο ανάπτυξης αλλά και έργο πρότυπο για εφαρμογή και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις σε επίπεδο Κρήτης, Ελλάδας αλλά και Ευρώπης.
